Stress is gezond, maar niet altijd

Ervaar jij stressklachten? Afgelopen jaar (2024) leerde ik veel over stress(klachten) en wat dit met het lichaam doet. In mijn loopbaancoachpratijk merk ik dat veel mensen aan de slag gaan met hun loopbaan of daar verandering in willen brengen wanneer ze (te veel) stress ervaren doordat hun baan niet meer bij hen past. Daarom besloot ik de opleiding bij het CSR centrum te volgen en de dienst Eerste hulp bij stressklachten aan te bieden. Onderstaande blog is een artikel van het CSR centrum en zeer leerzaam voor iedereen die meer inzicht wil in zijn of haar stress.

(c) CSR centrum

We bedoelen met stress meestal een negatief gevoel, dat we bang of onzeker zijn en dat we daardoor vervelende lichamelijke sensaties hebben zoals zweten, buikpijn, of strakke spieren. En we bedoelen hinderlijke emotionele reacties als piekeren of je opgefokt voelen. 

Deze reacties worden veroorzaakt door het stresssysteem. Dat systeem zetelt ‘tussen je oren’, in je brein dus, en het zorgt er bij spannende situaties voor dat er bepaalde chemische stofjes vrijkomen, zoals stresshormonen, neurotransmitters, immuun cellen. Als het stresssysteem actiever wordt, veroorzaakt dat opwinding en een gespannen gevoel. 

Maar dat is niet het hele verhaal over stress. Wetenschappers weten inmiddels dat die heftige, negatieve spanning maar een klein deel is van de functie van het stresssysteem. Net zoals je hart altijd slaat, is het stresssysteem altijd actief. Dat moet, want het stresssysteem is nauw betrokken bij de energieregulatie.

Daarom heb je altijd (meer of minder) stresshormonen in je bloed. Die helpen ervoor te zorgen dat je steeds voldoende energie beschikbaar hebt. Daarnaast regelen stresshormonen veel andere functies in je brein en lijf. Zo zijn ze betrokken bij concentratie en aandacht, bij emoties, het slaap/waakritme, de spijsvertering, bij seks en de immuunrespons. Zonder een actief stresssysteem kunnen we niet leven.

Het stresssysteem geeft een beetje gas als je actiever wordt. Als je gaat wandelen bijvoorbeeld, gaat fietsen, of tuinieren. Het gaspedaal wordt nog dieper ingedrukt als je flink te keer gaat, zoals bij bootcampen of spinnen. Zo werkt het systeem ook als je je mentaal inspant, bijvoorbeeld als je een ingewikkelde som maakt of het alfabet achterstevoren opzegt.

Zo bezien is stress dus helemaal niet slecht, of iets wat we moeten vermijden. Stress is vooral een gezonde functie van je lichaam, waar je 24/7 profijt van hebt.

Van vermoeid naar uitgerust

Het is belangrijk om te weten dat je stresssysteem altijd werkt, omdat je dan makkelijker begrijpt hoe je het optimaal kunt benutten en het gezond kunt houden.

Want dit is de crux: net zoals je je mobiele telefoon dagelijks aan de oplader moet leggen om ‘m optimaal te kunnen gebruiken, moet je je stresssysteem dagelijks voldoende rust gunnen, zodat je lichaam en geest voldoende kunnen opladen. Dat opladen kan alleen als het stresssysteem op een laag pitje draait: als je ontspannen en rustig bent.

Het meeste laad je op tijdens je slaap, maar ook overdag korte pauzes nemen of even ontspannen zijn, dragen eraan bij. Denk aan mini-pauzes, lunchpauze, een powernap of een siësta

Vermoeidheid is niet erg, maar jezelf maanden- of jarenlang onvoldoende rust gunnen is ongezond. 

Als je langere tijd te weinig kunt opladen en toch gewoon actief bent, ben je overbelast. De oorzaak van die overbelasting kan van alles zijn. Vaak is het een mix van privé- en werkomstandigheden, maar ook je gezondheid kan een rol meespelen, denk aan een chronische aandoening, of aan de overgang. Je hebt dan sowieso al minder energie beschikbaar. 

Ook bepaalde karaktertrekken kunnen extra energie vragen, zoals perfectionisme, please-gedrag, te weinig ‘nee’ durven zeggen. Zo kan het gebeuren dat je steeds te actief bent en je energiebatterij langzaam leegloopt. 

Dat ‘leeglopen’ kun je voelen: je hebt minder zin in dingen, je krijgt een kort lontje, je voelt je bij het opstaan vermoeider dan normaal, je bent vaker verkouden -vul zelf maar verder in. 

Vermoeidheid en stresssignalen zijn geen ramp. Anders dan je mobiele telefoon kun je gewoon actief blijven. Want bij vermoeidheid helpt je lichaam je door extra stresshormonen vrij te maken. Zodat je tóch voldoende energie krijgt.

Dat is goed voor de korte termijn -je kunt alle dingen doen die je wilde doen. Maar het is slecht op de lange termijn -je laadt te weinig op en daardoor put jezelf uit. Je pleegt roofbouw op jezelf. 

Op een gegeven moment keert het stresssysteem zich tegen je. Het raakt gewend aan die overdrive en het stelt zich in op nieuwe uitgangswaarden. Dat merk je doordat je moeilijker tot rust kunt komen. Je bent vermoeid, maar zit opgefokt rechtop in bed. Je zit in het rood en het is moeilijker om op te laden. Er komt als het ware een kink in de oplaadkabel.

Stressklachten: de overdrive veroorzaakt steeds meer signalen en klachten

Doordat je stresssysteem betrokken is bij zo’n beetje alle functies in je brein en lichaam, kunnen door roofbouw heel verschillende klachten ontstaan. Het eerst merk je het op je zwakste plekken. Sommige mensen merken vooral meer lichamelijke klachten zoals pijn in hun rug, of krijgen immuun problemen. Spieren kunnen verkrampen, darmen opspelen, er ontstaan hartproblemen, hoge bloeddruk of migraine-aanvallen. Het heeft ook effect op je brein, je krijgt meer negatieve gedachten, sombere stemming of angst. Je raakt (veel) sneller over je toeren. Als de roofbouw lang duurt gaat er tenslotte ook van alles haperen aan je cognitieve functioneren: concentreren wordt moeilijker, je geheugen laat je in de steek, je vermogen om te plannen en organiseren vermindert.

Overspannen of burn-out?

Als je veel klachten hebt, je voelt je voortdurend opgefokt en hyper, en je functioneert niet meer thuis en op je werk dan ben je ‘overspannen’. Je hebt dan een tijdje extra rust en herstel nodig voordat je je taken weer op kunt pakken. Sommige mensen gaan zelfs dan nog door. Dat zijn de doorzetters die alle stopsignalen negeren of missen. Tot opeens de man met de hamer toeslaat, vaak door een kleine aanleiding. Dan kun je niets meer en ben je ’burn-out’, opgebrand. 

Chronische Stress Reversal

Overspanning en burnout zijn ‘hardware’-problemen: je stresssysteem heeft langdurig overuren gedraaid en je lichaam heeft zich aangepast maar gaat nu echt op de rem staan, geeft het op. Je wilt het liefst normaal functioneren, maar je kúnt het niet meer. Daarom is het noodzakelijk om eerst vooral te werken aan fysiek herstel. Als je weer wat reserve hebt opgebouwd kun je de software onder handen nemen. Dan pas komen vragen aan de orde als: waarom heb je zo slecht voor jezelf gezorgd? Waar liggen je prioriteiten? Wat zijn je valkuilen? Hoe kun je meer steun krijgen van mensen om je heen? Zodat het niet nog een keer gebeurt.